Whisky Wereld
Waarom is Amerikaanse whiskey zo anders dan Schotse whisky? Rukt Ierse whiskey op vanwege z’n zachtheid? Waarom is iedereen in de ban van whisky uit Japan? Hoe staat ‘geneverland’ Nederland op de whiskywereldkaart? Wist je dat 60 procent van alle whisky elders dan in Schotland, Noord-Amerika en Ierland wordt gemaakt, en héél veel daarvan in India – en steeds vaker ook Taiwan? Ga mee op wereldtournee.
Ga gelijk naar
VERENIGDE STATEN
Amerikaanse whiskey is compleet anders dan whisky uit Schotland, Ierland en de rest van de wereld. En hoewel de drank net zo oud is als Amerika zelf, is het Europa die de kunst van het distilleren naar de Verenigde Staten heeft gebracht. In de 17e eeuw ontdekten pioniers uit verschillende landen zoals Ierland, Schotland en zelfs Nederland een hele ‘nieuwe wereld’. Die ontdekkers namen kennis van distilleren, roggeen gerstzaden mee op reis. Waar ze aan land gingen wilde de gerst niet goed groeien en dus werd er op rogge overgeschakeld. Later zou mais het hoofdingrediënt van bourbon worden.
Het maken van whiskey ging echter niet altijd makkelijk. Whiskey leidde bijvoorbeeld tot onvrede en werd door groeperingen als een bron van geweld en financiële en sociale problemen gezien. Tussen 1920 en 1933 werd whiskey zelfs helemaal verboden, de zogeheten drooglegging. Er mocht alleen nog ‘medicinale whiskey’ gemaakt worden. Maar illegaal werd er ook gestookt, onder toeziend oog van de maan. De drank kreeg dan ook de naam Moonshine. Tegenwoordig wordt Amerikaanse whiskey steeds populairder. Niet alleen bourbon, rye whiskey en Tennessee whiskey doen het goed, ook is Amerikaanse single malt whiskey als categorie eindelijk erkend in 2024.
TYPICAL AMERICAN
Bij Amerikaanse whiskey denk je algauw aan zoetere smaken dan bij bijvoorbeeld een single malt Scotch. Dat komt doordat deze whiskey volgens andere regels gemaakt wordt. Zo bestaat bourbon bijvoorbeeld uit minstens 51 procent mais, wat voor zoete tonen zorgt. Verder zijn vaten enorm belangrijk. Amerikaanse whiskey (dus bourbon, rye whiskey én Tennessee whiskey) rijpt altijd in nieuwe Amerikaanse eiken vaten, ook wel virgin oak genoemd. Die vaten geven krachtige tonen van vanille af. Amerikanen hebben bovendien hun eigen regels rondom de rijping van whiskey. Zo geldt er bijvoorbeeld geen wettelijke rijpingsduur van minimaal drie jaar. Wel moet de exacte rijpingsduur op de fles staan als Amerikaanse whiskey minder dan 4 jaar gerijpt heeft. Maar vaak blijft de drank wel langer dan die periode op vat.
PROOF
Wist je dat er bij Amerikaanse whiskey of bourbon de term proof op de flessen staat? Dit stamt nog uit de Britse koloniale tijd, toen met buskruit werd getest of het alcoholpercentage hoog genoeg was. Men deed de drank bij het buskruit en als het kruit toch kon ontbranden was dat het bewijs, the proof, dat het alcoholpercentage hoog genoeg was. De Amerikanen gebruiken allang geen buskruit meer, maar meten het alcoholpercentage en vermenigvuldigen dat met 2. Dat is het proof-gehalte dat op de fles te vinden is. Overproof betekent een alcoholpercentage van 50% of meer.
EN CANADA DAN?
Canadese whisky moet aan heel andere regels voldoen dan Amerikaanse whiskey. Een belangrijk verschil is dat Canadese whisky wél minimaal drie jaar rijpt en dat de drank niet in nieuwe vaten hoeft te rusten. Verder mag er in Canada rye whisky gemaakt worden waar bijna geen rye (rogge)in zit. Meer productievrijheid dus. Een bekend Canadees whiskymerk is Seagram V.O., waarbij de letters V.O. staan voor ‘Very Own’. De whisky was van origine eigenlijk een privéblend, maar tegenwoordig mag de hele wereld van de pittige, kruidige en zoete smaken van deze whisky genieten.
Bourbon
Hoewel bourbon typisch Amerikaans is, heeft Europa alles te maken met de geschiedenis ervan. Als dank voor de hulp van Frankrijk tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog kregen dorpen, steden en zelfs provincies een Franse naam. Bourbon County was daar een van en er stonden veel distilleerderijen. Consumenten doopten de naam van de drank uiteindelijk om naar bourbon. Bourbon rijpt in nieuwe, van binnen geblakerde eikenhouten vaten. Het wordt vooral gemaakt in Kentucky, maar mag overal in de Verenigde Staten worden geproduceerd. Na de rijping heeft de drank tonen van vanille, karamel en kruiden.
Tennessee whiskey
Net als bourbon wordt Tennessee whiskey gemaakt van minimaal 51 procent mais, maar er is iets bijzonders aan de hand. Na het distilleren wordt de white dog, zoals de spirit dan heet, door een filter gehaald. Dit is niet zomaar een koffiefiltertje, het is een laag van maar liefst drie meter houtskool van esdoornhout. En dat proef je! Het maakt de drank niet alleen zachter en milder, maar ook wat rokerig. De bekendste Tennessee whiskey is ongetwijfeld Jack Daniel’s Old No. 7.
Rye whiskey
Rye whiskey kun je als het ware het pittige broertje van bourbon noemen. Het grootste verschil: rye wordt gemaakt met minimaal 51 procent rogge. Dit zorgt voor een uitgesproken karakter met tonen van peper, specerijen en soms wat fruit. Een ander verschil met bourbon en Tennessee whiskey is dat rye whiskey niet exclusief voor de Verenigde Staten is. Sterker nog, er zijn talloze distilleerderijen die roggewhisky maken, waaronder Zuidam en Jopen in Nederland.
IERLAND
Er zijn nauwelijks bronnen beschikbaar, dus de vraag wie eerder whisky maakten – de Schotten of Ieren – is een klassieke kip-eikwestie. Net als de Schotten begonnen de Ieren al in een ver verleden met het distilleren van de voorloper van whisk(e)y. Dat hebben we te danken aan monniken uit het Verre Oosten. Zij brachten de kunst van het distilleren naar de groene heuvels van Ierland. De drank vloeide er ooit rijkelijk met meer dan 100 legale en duizenden illegale whiskymakers op het eiland. De zoete geur van whiskey moet op elke straathoek te ruiken zijn geweest.
Door een onafhankelijkheidsoorlog, gevolgd door een burger- en handelsoorlog, de Amerikaanse drooglegging en de concurrentie van buurland Schotland, was Ierse whiskey in de jaren ’60 op sterven na dood. Verspreid over heel Ierland, inclusief Noord-Ierland, waren er toen nog maar vier distilleerderijen over: Jameson, Powers, Cork Distilleries Company en Bushmills.
Door de opening van Teeling Whiskey Distillery in 2015, samen met nog een paar distilleerderijen, vloeit Irish whiskey weer rijkelijk. Hoewel het Ierse whiskey-imperium van 1900 niet te vergelijken is met vandaag, is Irish whiskey met meer dan 50 distilleerderijen(!) momenteel de sterkst groeiende whiskycategorie ter wereld.
TYPICAL IRISH
Hoewel het niet vanzelfsprekend is dat in Ierland alle whiskey drie keer gedistilleerd wordt, staat het land wel bekend om haar zachte en toegankelijke whiskey’s. Daarnaast wordt in Ierland naast single malt whiskey ook pot still whiskey gemaakt: een mix van gemoute en ongemoute gerst, wat uniek is in de whisky-industrie. Het draagt bij aan een subtiele kruidigheid en een lichte zoetheid. Ongemoute gerst is overigens wat goedkoper dan gemoute gerst en werd ooit ook om die reden gebruikt. Turf wordt zelden gebruikt, waardoor de rooksmaken beperkt zijn. Toch bestaat er geturfde Ierse whiskey met een subtiele rooksmaak dankzij Schotse of Ierse turf. Denk bijvoorbeeld aan het merk Connemara.
OUD EN HERNIEUWD
Je zou het bijna niet verwachten, maar Ierland is de thuishaven van de oudste legale distilleerderij ter wereld. In het noorden ligt de Old Bushmills Distillery die al vanaf 1608 officieel mag stoken. De distilleerderij overleefde zelfs de Ierse whiskeycrisis.
De familie Teeling hield het niet vol in de 18e eeuw, maar hun erfgoed werd deze eeuw voortgezet én hoe! Door de opening van een nieuwe distilleerderij maakte whiskey niet alleen een comeback in Dublin, Teeling zette ook Irish whiskey in zijn algemeen opnieuw op de kaart. Met veel mediaaandacht en diverse vaten en finishes die letterlijk en figuurlijk goed in de smaak vielen. Andere partijen keken en volgden.
Waar komt die 'e' vandaan?
De extra ‘e’ op een fles Irish whiskey is geen spelfout. Die ene letter had ooit een hele belangrijke functie voor de Ieren. In de 19e eeuw wilden distilleerderijen in Dublin onderscheid maken tussen Schots en Iers en noemden hun drank ‘whiskey’. De Amerikanen volgden het voorbeeld.
Uit ander hout
De Ieren drogen hun gerst anders dan de Schotten en ze gebruiken geen turf, maar droogovens. Deze ovens worden verwarmd met hete lucht in plaats van turf, waardoor Irish whiskey meestal geen spoor van rook bevat. Hoewel je veel Ierse whiskey ziet die uit eiken- houten vaten komt, is het gebruik van eikenhout niet verplicht. De Ieren kunnen je dus verrassen met een whiskey uit bijvoorbeeld kastanjehouten vaten wat heel interessante andere smaken oplevert.
NEDERLAND
Het stoken van whisky in Nederland begon pas rond de laatste eeuwwisseling. Nederland is van oorsprong geen ‘whiskyland’ – jenever was ons drankje. Daarom verbaasde Aart van der Linde van Us Heit Distillery in het Friese Bolsward vriend en vijand door in 2004 met een whisky op de markt te komen.
Frysk Hynder betekent Fries paard. Gelanceerd met zo’n prachtig Fries paard als dop, ontving deze whisky van meet af aan applaus. Intussen kon Patrick van Zuidam in Noord-Brabant niet achterblijven. Hij groeide op in de jeneverstokerij van zijn vader en zag de veranderende interesse van de consument. Mensen wilden iets nieuws, jenever raakte wat uit de mode. Na jaren experimenteren lanceerde Patrick in 2005 een vijf- jarige single malt whisky met de naam Millstone. Een eerbetoon aan de Nederlandse molen, maar duidelijk met de ambitie de internationale markt te betreden.
Na de whisky’s uit Bolsward en Baarle-Nassau bleef het even rustig in Nederland, al was de interesse in whisky wel degelijk gewekt. Doordat er in België een cursus distilleren mogelijk werd gemaakt (een ambacht dat dreigt uit te sterven) en verkoopcijfers van whisky door het dak gingen, roken heel wat micro- distilleerderijen de afgelopen jaren hun kans. Inmiddels telt ons land bijna 100 distilleerderijen waar al whisky is gemaakt of waar de eerste whisky nog in de maak is. Dat laatste noemen we dan een new make spirit.
SLIMME DOP
Wist je dat er op de whiskyflessen van Frysk Hynder statiegeld zit? Niet op de fles, maar op de dop – beter gezegd. De dop is gevormd tot een tinnen of goud- kleurige buste van een Fries paard. De distilleerderij geeft voor elke ingeleverde dop € 1,50 statiegeld retour.
KENMERKEND NEDERLANDS
In Nederland zijn er maar weinig partijen die alleen maar whisky stoken. Omdat het drie jaar duurt voordat whisky officieel een feit is en er wel geld verdiend moet worden, maken veel partijen ook andere dranken. Gin of likeuren bijvoorbeeld. Het stoken gebeurt op verschillende manieren: de een gebruikt een (kleine) koperen ketel in navolging van de Schotten, terwijl anderen een zogeheten microstill gebruiken. Niet iedereen is daar fan van: er is dan geen kopercontact, wat normaal gesproken bijdraagt aan het smaakprofiel van de whisky. In Nederland zie je vaak jonge whisky’s en kleine batches. Uitzonderingen zijn bijvoorbeeld de whisky’s van Zuidam Distillers en Cley Distillery.
DE GRENS OVER
Nederlandse whisky doet internationaal goed mee. Regelmatig komen Nederlandse whisky’s bij internationale wedstrijden voorbij die zelfs de Schotten het nakijken geven. Zuidam Distillers is daarbij een terugkerende naam. De distilleerderij heeft een prijzenkast vol met onder andere medailles voor de beste roggewhisky ter wereld (drie keer!). Zuidam mag zich in 2025 bovendien de beste distilleerderij noemen en meesterdistilleerder Patrick van Zuidam is niet lang geleden zelfs opgenomen in de Whisky Hall of Fame. Een soort rockster op whiskygebied dus. Dat Nederlandse whisky geliefd is, is ook te zien bij Cley Distillery. Deze distilleerderij begon in een schuur, maar werkt momenteel aan een enorme distilleerderij in Rotterdam.
Korrel tot borrel
Nederland is een landbouwland. Veel distilleerderijen zie je dan ook bij landbouwbedrijven en dat levert prachtige single estate whisky’s op. Deze worden letterlijk van korrel tot borrel op hetzelfde landgoed gemaakt: men verbouwt én verwerkt er zelf het graan, stookt er zelf spirit van en laat het vervolgens rijpen in vaten op eigen terrein.
JAPAN
Whisky en Japan? Lange tijd was er in Japan geen whisky, er werd vooral sake en andere lokale drank gedronken. Dat veranderde 100 jaar geleden, toen een internationale student aangestoken werd met het whiskyvirus. In Schotland natuurlijk. Masataka Taketsuru volgde in 1919 een scheikundeopleiding aan de universiteit van Glasgow. Vanwege zijn fascinatie voor chemie wilde hij weten hoe distillatie werkt, waarop hij besloot allerlei Schotse distilleerderijen te bezoeken. Hij ging in de leer bij verschillende Schotse bedrijven en schreef alles wat hij leerde op.
Met een hoofd en een boek vol kennis keerde hij terug naar Japan. Zijn aantekeningen gebruikend als een soort handleiding voor het opzetten van een distilleerderij werd uiteindelijk de eerste Japanse distilleerderij opgericht: Yamazaki Distillery.
Hoewel Japanse whisky jarenlang vooral lokaal werd gewaardeerd, veranderde dit drastisch in 2014. Whiskyschrijver Jim Murray beoordeelde de whisky van Yamazaki en gaf ’m een bijna perfecte score in zijn beroemde boek Jim Murray’s Whisky Bible: ‘near indescribable genius’ stond er zwart op wit. Zo zette Murray in één keer Japanse whisky groot op de kaart.
KENMERKEND JAPANS
We hebben Japanse whisky dus aan de Schotten en een ijverige student te danken, maar het is geen kopie van de Schotse whisky. Japanse distilleerders gebruiken de eeuwenoude kennis van Schotse whiskymakers en voegen daar Japanse toewijding en een bijna wetenschappelijke precisie aan toe. Met de vakkundigheid waarmee men sushi maakt, wordt er ook gedistilleerd. Japanse whisky’s zijn vaak gebalanceerd, subtiel en elegant. Tonen van fruit, bloemen, kruiden en soms een tikkeltje rook zorgen voor whisky’s die zowel fijn zijn voor beginners als voor gevorderde drinkers. Het geheim zit in de ingrediënten. Zo wordt er vaak zuiver water uit de Japanse bergen gehaald, zorgen verschillende gistsoorten voor een vleugje magie en wat te denken van mizunara-hout?
ONTBAATZUCHTIGHEID
De student Taketsuru maakte niet de eerste whisky van Japan. Hij hielp de oprichter van het wereldberoemde drankenbedrijf Suntory aan de primeur van de eerste Japanse whisky. Een perfect voorbeeld van onbaatzuchtigheid. Pas daarna ging hij voor zichzelf aan de slag in Hokkaido en richtte de Yoichi Distillery op. Hij koos de plek uit vanwege het klimaat, dat hem deed denken aan Schotland. Tegenwoordig kennen we de nalatenschap van Taketsuru als Nikka Whisky. Een van de bekendste flessen uit het assortiment is Nikka from the Barrel, een toegankelijke Japanse blended whisky die qua smaak aan zijn Schotse voorbeeld doet denken.
Het zeldzaamste eikenhout ter wereld
Over de hele wereld rijpt whisky in eikenhouten vaten. Een van de meest bijzondere eikensoorten is mizunara, die alleen in Japan groeit. Deze houtsoort geeft whisky een unieke touch met geuren van sandelhout, kokos, wierook en lichte specerijen. Het is zeldzaam en het duurt 200 jaar om tot wasdom te komen. Een vat van dit hout kost algauw € 4000,-. Vandaar ook het prijskaartje van de whisky.
Japanse groei
Japan is een groeiende speler op de whiskymarkt, onder meer ook vanwege acquisities door Japanse drankengiganten, waarvan Suntory de bekendste is (niet in de laatste plaats door namedropping in de briljante film Lost in Translation met Bill Murray en Scarlett Johansson). Suntory kocht in 2014 het Amerikaanse Jim Beam en daarmee dus de bourbonmerken Jim Beam én Maker’s Mark.
Washi
Koop je een fles Japanse whisky, dan investeer je in een stukje Japanse cultuur en geschiedenis. Zo vertelt de Hibiki whiskyfles een uniek verhaal. De 24 facetten van deze fles wijzen naar de Japanse seizoenskalender. Verder is het etiket van traditioneel washipapier gemaakt. Een mooie link naar cultuur en ambacht.
TAIWAN & INDIA
Denk je bij whisky nog steeds meteen aan Schotland, Ierland en de Verenigde Staten? Schenk dan eens een aangename verrassing in je glas. India en Taiwan maken namelijk ook geweldige whisky’s!
In India arriveerde whisky tijdens de koloniale periode in de 19e eeuw. De Britten namen hun distilleerketels en hun whisky mee en stelden de Indiërs voor aan hun distillaten. Dat smaakte naar meer en India ging zelf aan de slag met distilleren.
Het warme klimaat van India zorgt voor een snelle rijping van de whisky in het vat en dat heeft invloed op de smaak. Daarnaast is er ontzettend veel verdamping, ook wel angel’s share genoemd. Daardoor blijft er onderaan de streep dus minder whisky over.
Lange tijd werd Indiase whisky gezien als inferieur, maar Amrut Distilleries wierp dat vooroordeel omver met een slimme truc. De distilleerderij onthulde de eerste Indiase single malt whisky in Schotland via een blinde proeverij. Niemand wist welke whisky er in het glas zat, maar de whisky viel goed in de smaak. Tegenwoordig is Indiase whisky niet meer weg te denken uit de whiskywereld.
Whisky uit Taiwan heeft een wat kortere geschiedenis. Kavalan, de eerste Taiwanese whiskydistilleerde- rij, werd opgericht in 2008 en werd meteen populair in eigen land. Nog geen tien jaar later werd een Kavalan whisky bekroond als beste single malt ter wereld. Vanaf dat moment was de whisky overal te koop.
toost& magazine
Dit artikel komt uit de whiskyeditie van het magazine toost&. toost& is een magazine met handige tips, inspirerende verhalen en maakbare recepten voor liefhebbers van mooie wijnen, bieren, whisky en andere sterke én alcoholvrije dranken. Je kunt nu ook het magazine gemakkelijk digitaal lezen!
Meer lezen
